Cuộc cải tổ hành chính và nhân sự đang diễn ra trước thềm Đại hội XIV của Đảng đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận và các chuyên gia chính trị. Bộ Chính trị quyết định giữ nguyên số lượng 200 Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương, bất chấp việc giảm số lượng tỉnh thành từ 63 xuống còn 34. Đây là bước đi có tác động quan trọng đến tỷ lệ đại diện của các địa phương trong Ban Chấp hành Trung ương khóa mới. Nếu mỗi tỉnh chỉ có một đại diện, thì quyền tiếng nói của các địa phương trong cơ quan quyền lực tối cao này sẽ giảm đáng kể, phản ánh xu hướng tập trung quyền lực về trung ương ngày càng mạnh.
Xu hướng tập quyền này không xuất hiện ngẫu nhiên. Nó tiếp nối chiến lược 10 năm nắm quyền của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, người từng chủ trương thu hồi dần quyền lực từ các địa phương nhằm hạn chế cát cứ và tham nhũng địa phương. Tuy nhiên, dưới thời Tổng Bí thư Tô Lâm, quá trình này đang tiếp tục nhưng gắn chặt với lợi ích cá nhân và phe nhóm. Quyết định giữ nguyên số lượng Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương, đồng thời giảm số lượng tỉnh thành, cho phép trung ương kiểm soát chặt hơn việc lựa chọn lãnh đạo, đồng thời gia tăng quyền lực của Tổng Bí thư trong các quyết định then chốt trước Đại hội.
Một trong những hệ quả chính của việc tập quyền là sự suy giảm đại diện thực chất của các địa phương. Khi quyền quyết định nhân sự và chính sách bị tập trung, tiếng nói của những vùng miền nhỏ và các tầng lớp dân cư ít được lắng nghe, dễ dẫn đến sự mất cân đối trong phân bổ nguồn lực và ưu tiên chính sách. Tình trạng này cũng đặt ra câu hỏi về tính minh bạch và công bằng trong nội bộ Đảng, khi các quyết định quan trọng không còn được thực hiện theo nguyên tắc bầu cử nội bộ mà theo sự chỉ định từ trên xuống.
Bên cạnh đó, sự tập trung quyền lực vào trung ương đồng nghĩa với việc các cơ chế kiểm soát và giám sát tại các địa phương bị hạn chế, khiến khả năng phát hiện và xử lý các hành vi tham nhũng bị suy yếu. Khi đại diện địa phương giảm đi, áp lực từ dưới lên để giám sát các quyết định và hành vi của cán bộ cũng giảm. Đây chính là lý do mà các chuyên gia cảnh báo, nếu không có cơ chế kiểm soát độc lập, quyền lực tập trung có thể tạo điều kiện cho lạm quyền, tham nhũng và thiếu trách nhiệm trong quản lý nhà nước.
Một vấn đề đáng chú ý khác là sự thay đổi vai trò của các cơ quan chống tham nhũng và giám sát. Ban Nội chính đã bị giải thể, trong khi Uỷ ban Kiểm tra Trung ương trở nên mờ nhạt hơn kể từ khi Tô Lâm lên nắm quyền. Không có Ủy viên Trung ương nào bị kỷ luật trong hơn một năm qua, các vụ việc chỉ áp dụng với hồ sơ cũ và dừng lại ở cấp thấp. Những vụ án trước đây từng được Ban Chỉ đạo Trung ương phòng chống tham nhũng theo dõi chặt chẽ, thu hút sự chú ý của công luận, giờ đây đều khép lại im lặng.
Những diễn biến này cho thấy một xu hướng xoá dần di sản chống tham nhũng của người tiền nhiệm, đồng thời củng cố trục quyền lực tập trung về trung ương, phù hợp với lợi ích của Tổng Bí thư Tô Lâm và phe nhóm của ông. Đi kèm với xu hướng này, chỉ số cảm nhận tham nhũng do Transparency International công bố cũng cho thấy điểm số và thứ hạng của Việt Nam tiếp tục giảm, phản ánh rõ ràng sự đánh mất niềm tin vào hiệu quả của các cơ chế chống tham nhũng hiện nay.
Các nhà quan sát nhận định rằng, nếu xu hướng tập quyền này không được cân bằng bằng các cơ chế kiểm soát độc lập, sự mất cân đối giữa trung ương và địa phương sẽ tiếp tục gia tăng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tính hiệu quả của quản lý nhà nước mà còn tác động tiêu cực đến các dự án phát triển kinh tế-xã hội, khi các quyết định tập trung chủ yếu phục vụ cho lợi ích nhóm hơn là lợi ích công.
Cuối cùng, bài học từ các năm trước cho thấy, tập quyền mà thiếu giám sát sẽ làm suy yếu khả năng phòng ngừa tham nhũng. Việc giảm đại diện địa phương trong Ban Chấp hành Trung ương có thể làm mất đi cơ hội để kiểm soát từ dưới lên, tạo ra một khoảng trống quyền lực, nơi các quyết định quan trọng có thể bị thao túng. Để bảo đảm sự ổn định và minh bạch, cần thiết lập các cơ chế giám sát độc lập, đồng thời duy trì vai trò của các cơ quan kiểm tra, bảo đảm rằng quyền lực tập trung không bị lạm dụng và các chính sách được thực hiện vì lợi ích chung của xã hội.
