Những diễn biến chính trị gần đây ở Việt Nam, đặc biệt là xung quanh vụ bê bối dự án Đại Ninh trị giá hàng tỷ đô la, đã làm sáng tỏ những cách thức mà chiến dịch chống tham nhũng của đất nước đã bị lợi dụng như một công cụ cho cuộc đấu tranh giành quyền lực nội bộ trong Đảng Cộng sản. Trung tâm của vụ án này là Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm, người có tham vọng chính trị lên đến đỉnh điểm khi ông lên nắm giữ vị trí Tổng Bí thư sau cái chết của Nguyễn Phú Trọng vào tháng 7.
Dự án Đại Ninh, một nỗ lực cơ sở hạ tầng lớn, đã trở thành tâm điểm của cuộc đấu tranh giành quyền lực đã phơi bày những vết nứt trong nỗ lực chống tham nhũng của Việt Nam. Phân tích của chúng tôi cho thấy đây không phải là cuộc điều tra chống tham nhũng thông thường mà là một động thái có động cơ chính trị nhằm loại bỏ các đối thủ cấp cao trong Đảng, bao gồm cả Bí thư thường trực Ban Bí thư Trương Thị Mai, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng và Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ. Cả ba nhân vật này đều được coi là những đối thủ tiềm năng cho vị trí Tổng Bí thư đầy quyền lực. Thông qua việc thao túng chiến dịch chống tham nhũng, Tô Lâm đã gạt những ứng cử viên này sang một bên, đảm bảo sự trỗi dậy của ông ta lên vị trí cao nhất.
Vụ bê bối này càng củng cố thêm mối lo ngại ngày càng tăng rằng chiến dịch chống tham nhũng của Việt Nam, được khởi xướng cách đây hơn một thập kỷ, đã trở thành một phương tiện để củng cố chính trị. Dưới thời Nguyễn Phú Trọng, chiến dịch được định hình như một cuộc thập tự chinh đạo đức nhằm loại bỏ tham nhũng khỏi Đảng, với bản thân Trọng đóng vai trò là biểu tượng của sự liêm chính do ông ta được cho là không tham lam về mặt tài chính. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của Tô Lâm đã đánh dấu sự thay đổi so với hình ảnh này. Được biết đến với mối quan hệ kinh doanh gia đình sâu rộng và lịch sử giao dịch tài chính, Tô Lâm chưa bao giờ được coi là một nhà lãnh đạo “trong sạch”. Sự trỗi dậy của ông ta lên nắm quyền không chỉ làm suy yếu uy tín của chiến dịch chống tham nhũng mà còn báo hiệu sự thay đổi mục đích của nó – từ một chiến dịch đấu tranh cho công lý sang một cơ chế loại bỏ các mối đe dọa chính trị.
Chiến thắng của Tô Lâm nhấn mạnh vấn đề rộng hơn về cách các nỗ lực chống tham nhũng thường được vũ khí hóa trong các hệ thống độc tài như Việt Nam. Thay vì đóng vai trò kiểm soát quyền lực, những nỗ lực này được áp dụng có chọn lọc để loại bỏ các đối thủ và bảo vệ lợi ích của những người nắm quyền kiểm soát. Dự án Đại Ninh chỉ là một ví dụ về cách chiến dịch bị bóp méo để phục vụ mục đích chính trị thay vì giải quyết nạn tham nhũng có hệ thống.
Nhìn về tương lai, tương lai của chiến dịch chống tham nhũng của Việt Nam có vẻ không chắc chắn. Mặc dù Đảng Cộng sản đã cam kết tiếp tục các nỗ lực của mình, nhưng sự hoài nghi vẫn còn cao. Không giống như Nguyễn Phú Trọng, Tô Lâm không có đủ thẩm quyền đạo đức để duy trì một chiến dịch chống tham nhũng thực sự. Hơn nữa, những cảnh báo liên tục của ông rằng cuộc chiến chống tham nhũng không được gây hại cho sự phát triển kinh tế cho thấy rằng chiến dịch có thể được thu hẹp quy mô hoặc định hình lại để ưu tiên sự ổn định và tăng trưởng hơn là tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Để Việt Nam đạt được tiến bộ có ý nghĩa trong cuộc chiến chống tham nhũng, nước này phải vượt ra ngoài việc sử dụng chống tham nhũng như một vũ khí chính trị. Điều này đòi hỏi những cải cách thể chế sâu sắc, bao gồm cả việc phân chia quyền lực, bảo vệ quyền công dân và minh bạch hơn trong quản trị. Nếu không có những thay đổi này, chiến dịch chống tham nhũng sẽ vẫn là một công cụ thao túng chính trị thay vì là một lực lượng thực sự để giải trình và cải cách.
