Việt Nam, một quốc gia được đánh dấu bằng một lịch sử đầy biến động, bắt đầu hành trình chuyển đổi với sự ra đời của chính sách Đổi mới vào năm 1986. Cuộc cải cách này nhằm mở ra một kỷ nguyên mới của kinh tế thị trường và tiến triển chính trị. Trong một thời gian, có vẻ như Việt Nam đang thúc đẩy một xã hội dân sự sôi động đồng thời tích cực giải quyết vấn đề đói nghèo và xã hội với sự giúp đỡ của các tổ chức phi chính phủ quốc tế. Tuy nhiên, làn gió của sự thay đổi đã thổi theo một hướng khác.
Đàn áp xã hội dân sự
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã chứng kiến sự đàn áp gay gắt đối với xã hội dân sự. Nhiều tổ chức phi chính phủ, cả trong nước và quốc tế, đã phải đối mặt với những hạn chế, quấy rối và trong một số trường hợp bị giải thể. Cuộc đàn áp, ban đầu nhắm vào các nhóm và nhà hoạt động nhân quyền chưa đăng ký, giờ đây đã mở rộng sang các tổ chức phi chính phủ đã đăng ký và các nhà lãnh đạo có ảnh hưởng.
Sự thay đổi cục diện chính trị Việt Nam trở nên rõ ràng sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 12 năm 2016, nơi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng giành chiến thắng. Điều này đánh dấu sự vượt trội của một cách tiếp cận tập trung vào hệ tư tưởng, gạt chủ nghĩa thực dụng kinh tế sang một bên để kiểm soát và đàn áp chặt chẽ hơn. Nhiệm kỳ của Tổng Bí thư Trọng đã chứng kiến một chiến dịch có hệ thống chống lại xã hội dân sự, dẫn đến việc bắt giữ và bỏ tù nhiều nhà hoạt động.
Nghị định 80 ban hành năm 2020 đã đưa ra những hạn chế mới đối với các tổ chức phi chính phủ, đặc biệt liên quan đến nguồn tài trợ nước ngoài. Theo nghị định này, các tổ chức phi chính phủ bị cấm nhận vốn nước ngoài mà không có sự chấp thuận trước của chính phủ. Bộ Công an đảm nhận trách nhiệm chính trong việc đánh giá, phê duyệt và giám sát việc sử dụng tài trợ nước ngoài của các tổ chức phi chính phủ. Trước đây, chức năng này do Bộ Nội vụ và các cơ quan khác thực hiện.
Trường hợp Ngụy Thị Khanh
Vụ bắt giữ và bỏ tù Ngụy Thị Khanh, người sáng lập tổ chức phi chính phủ môi trường nổi tiếng GreenID, đã gây chấn động trong bối cảnh xã hội dân sự. Việc bắt giữ cô có vẻ bề ngoài là trốn thuế thu nhập cá nhân liên quan đến một giải thưởng môi trường danh giá. Trường hợp này nhấn mạnh mức độ mà chính quyền sẵn sàng thực hiện để đàn áp xã hội dân sự.
Việt Nam thường lấy cảm hứng từ phương pháp quản trị của Trung Quốc, mặc dù có độ trễ về thời gian. Cuộc đàn áp xã hội dân sự của Trung Quốc bắt đầu một cách nghiêm túc vào năm 2014, dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình. Trong những năm tiếp theo, Trung Quốc đưa ra hàng loạt luật an ninh hà khắc, hạn chế các hoạt động xã hội dân sự và nhân quyền. Về nhiều mặt, Việt Nam đã phản ánh cách tiếp cận của Trung Quốc, với Luật An ninh mạng và Nghị định 80 gần giống với các quy định của Trung Quốc.
Một tương lai u ám
Trong khi Việt Nam và Trung Quốc cam kết chống diễn biến hòa bình và cách mạng màu trong một tuyên bố chung thì xã hội dân sự ở Việt Nam phải đối mặt với một tương lai không chắc chắn và đáng ngại. Đảng Cộng sản Việt Nam dường như quyết tâm dập tắt những tiếng nói này, vốn từng hứa hẹn về một xã hội cởi mở, có trách nhiệm và minh bạch hơn.
Việc trấn áp xã hội dân sự ở Việt Nam, song song với việc làm rỗng các nỗ lực chống tham nhũng, là dấu hiệu của một vấn đề sâu sắc hơn. Việc Đảng Cộng sản Việt Nam không ngừng theo đuổi việc kiểm soát ý thức hệ, cùng với thái độ ác cảm với nền quản trị minh bạch, có trách nhiệm, gây nguy hiểm cho xã hội dân sự và nền quản trị công tốt của đất nước. Trong khi xã hội dân sự từng phát triển mạnh mẽ thì ngày nay nó phải đối mặt với một tương lai không chắc chắn ở một đất nước mà giai cấp chính trị cầm quyền coi trọng quyền lực của mình hơn tất cả. Tương lai của xã hội dân sự ở Việt Nam còn bấp bênh, nhưng khả năng phục hồi và quyết tâm của nó có thể vẫn chiếm ưu thế trong nỗ lực đạt được sự minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản trị.
