Trong những năm gần đây, Việt Nam đã chứng kiến một sự thay đổi rõ rệt trong chính sách kinh tế, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của khu vực kinh tế tư nhân. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, ban hành vào năm 2020, đã khẳng định vai trò quan trọng của kinh tế tư nhân trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đưa Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế toàn cầu. Mặc dù đây là một động thái tích cực, mang đến hy vọng cho một nền kinh tế thị trường tự do và cạnh tranh, nhưng thực tế lại cho thấy một hiện tượng đáng lo ngại: Sự kết hợp giữa quyền lực chính trị và lợi ích kinh tế trong tay một số ít tập đoàn tư nhân lớn. Điều này không chỉ làm suy yếu công cuộc chống tham nhũng mà còn tạo ra một hệ thống kinh tế thân hữu, nơi lợi ích của những nhóm người có quyền lực gắn chặt với tài nguyên quốc gia, gây ra những mối đe dọa lớn cho sự phát triển bền vững của đất nước.
Kể từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới vào cuối thập niên 1980, kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ, đặc biệt trong bối cảnh đất nước mở cửa và hội nhập với nền kinh tế thế giới. Tuy nhiên, mặc dù vai trò của kinh tế tư nhân được nhìn nhận là động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế, thực tế lại cho thấy một bức tranh không mấy sáng sủa. Những tập đoàn tư nhân lớn, chẳng hạn như Sun Group, Vingroup, hay Tân Hoàng Minh, đang ngày càng có sự kết nối chặt chẽ với các nhóm quyền lực chính trị, đặc biệt là với các lãnh đạo cấp cao trong Đảng và Nhà nước. Điều này đã dẫn đến tình trạng các tập đoàn này không chỉ chi phối thị trường mà còn tận dụng mối quan hệ với chính quyền để giành quyền kiểm soát tài nguyên, đất đai, và các dự án đầu tư công quan trọng.
Một ví dụ điển hình là việc một số tập đoàn lớn sử dụng mối quan hệ với các quan chức trong Bộ Công an và các cơ quan nhà nước để chiếm đoạt đất đai và các dự án đầu tư công lớn, vốn được giao cho những nhà đầu tư có quan hệ tốt với các nhóm quyền lực. Thực tế này cho thấy một hiện tượng đáng lo ngại: Kinh tế tư nhân không chỉ phát triển nhờ vào năng lực cạnh tranh và hiệu quả sản xuất, mà còn nhờ vào sự kết hợp với các nhóm lợi ích chính trị, làm dấy lên mối nghi ngại về sự tự do và công bằng trong nền kinh tế.
Một trong những hệ quả tiêu cực của việc kết hợp giữa quyền lực chính trị và lợi ích kinh tế là sự hình thành của một hệ thống kinh tế thân hữu, nơi một số ít cá nhân và tập đoàn nắm quyền lực chi phối tất cả các quyết định quan trọng về kinh tế và chính trị. Trong hệ thống này, các doanh nghiệp không cần phải cạnh tranh công bằng mà có thể giành được các hợp đồng béo bở, đất đai, và các tài nguyên quốc gia thông qua mối quan hệ chính trị. Điều này khiến cho hệ thống kinh tế trở nên mất cân đối, tạo ra các lợi ích nhóm mà không dựa trên hiệu quả và công bằng.
Sự kết hợp này không chỉ làm suy yếu các cơ chế giám sát và kiểm soát mà còn tạo ra một môi trường dễ dàng cho tham nhũng phát triển. Các doanh nghiệp lớn lợi dụng quyền lực của mình để “sắp xếp” mọi thứ theo cách có lợi cho mình, đồng thời làm suy yếu công cuộc chống tham nhũng của đất nước. Mặc dù chính phủ đã có những nỗ lực trong việc chống tham nhũng, nhưng nếu không có sự phân tách rõ ràng giữa quyền lực chính trị và lợi ích kinh tế, việc ngăn chặn tham nhũng sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
Để phát triển kinh tế tư nhân một cách lành mạnh và bền vững, Việt Nam cần phải thực hiện một loạt các cải cách sâu rộng. Trước hết, cần có cơ chế giám sát và kiểm soát chặt chẽ các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp lớn. Các cơ quan nhà nước phải đảm bảo rằng tất cả các doanh nghiệp hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường, quyền lợi người lao động, và các chính sách phát triển bền vững. Cần phải có một hệ thống kiểm tra độc lập, không bị chi phối bởi các nhóm lợi ích, để đảm bảo rằng các doanh nghiệp cạnh tranh công bằng, không sử dụng quyền lực chính trị để thao túng thị trường.
Ngoài ra, việc thúc đẩy một môi trường kinh doanh minh bạch và công bằng là vô cùng quan trọng. Chính phủ cần khuyến khích sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ, tạo ra một hệ sinh thái kinh tế đa dạng và công bằng, thay vì chỉ tập trung vào một số tập đoàn lớn. Điều này không chỉ giúp tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh mà còn góp phần giảm thiểu tình trạng tham nhũng và lợi ích nhóm trong nền kinh tế.
Để giải quyết các vấn đề trên, Việt Nam cần cải cách mạnh mẽ hệ thống giám sát và kiểm soát kinh tế, đặc biệt là đối với các tập đoàn lớn. Các doanh nghiệp phải được yêu cầu công khai minh bạch về tài chính, các dự án đầu tư, và các mối quan hệ với chính trị gia. Cần có các cơ quan giám sát độc lập, với quyền lực đủ mạnh để kiểm tra và phê duyệt các hoạt động của doanh nghiệp, đặc biệt là trong các lĩnh vực nhạy cảm như đất đai, tín dụng và đầu tư công.
Một giải pháp khác là phát triển một hệ thống pháp lý mạnh mẽ, giúp đảm bảo rằng các doanh nghiệp, dù lớn hay nhỏ, đều phải hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, và không ai có thể lợi dụng mối quan hệ với các quan chức để thu lợi. Chính phủ cũng cần đảm bảo rằng các cơ quan công quyền và cơ quan thực thi pháp luật hoạt động một cách độc lập, không chịu sự chi phối của các nhóm lợi ích.
Kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam, nhưng nếu không có những cải cách cần thiết để kiểm soát và giám sát chặt chẽ, chúng ta sẽ tiếp tục chứng kiến sự phát triển của một hệ thống kinh tế thân hữu, nơi quyền lực chính trị và lợi ích kinh tế gắn chặt với nhau. Để xây dựng một nền kinh tế thị trường tự do và cạnh tranh, Việt Nam cần cải cách mạnh mẽ các cơ chế kiểm soát, đảm bảo rằng tất cả các doanh nghiệp đều hoạt động trong khuôn khổ pháp luật và đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của xã hội.
